Postępowanie działowe a darowizny dokonane za życia spadkodawcy

Brak zgody spadkobierców co do sposobu podziału spadku, wiąże się z koniecznością wystąpienia z wnioskiem do sądu o dział spadku. Wskazując skład i wartość majątku podlegającego podziałowi oraz przedstawiając propozycję podziału należy pamiętać o wskazaniu darowizn dokonanych przez zmarłego spadkodawcę na rzecz osób, pomiędzy które spadek ma zostać podzielony. Wniosek o zaliczenie darowizn na schedę spadkową umożliwia sprawiedliwy podział majątku.

Czym jest postępowanie działowe?

Postępowanie działowe to procedura, w której sąd dokonuje podziału majątku pozostawionego przez zmarłego między spadkobierców. Jego celem jest formalne wyodrębnienie i przyznanie konkretnych składników spadku poszczególnym spadkobiercom. Dział spadku można przeprowadzić również umownie, jednakże jeżeli którykolwiek ze spadkobierców nie zgadza się z proponowanym podziałem majątku, konieczne jest udanie się do sądu.

Majątek spadkowy – jak poinformować sąd co wchodzi w jego skład?

Występując do właściwego sądu rejonowego z wnioskiem o dział spadku, spadkobiercy powinni wskazać wszelkie składniki wchodzące do majątku spadkowego. W celu poinformowania sądu o składnikach majątku spadkowego wystarczy wskazać je we wniosku wskazując ich szacunkową wartość. Jeżeli posiadamy spis lub wykaz inwentarza, należy je załączyć do wniosku. Sąd pomimo wskazanych przez nas składników majątku, samodzielnie ustali skład i wartości majątku spadkowego podlegającego podziałowi.

Inaczej jest w przypadku darowizn, które zostały poczynione przez spadkodawcę za życia na rzecz spadkobierców. Jeżeli spadkobiercy nie poinformują sądu o dokonanych darowiznach i nie zawnioskują o ich zaliczenie na schedę spadkową, sąd nie uwzględni ich z urzędu. Wobec tego podział majątku może być niesprawiedliwy.

Na zaliczeniu darowizn na schedę spadkową zależeć powinno spadkobiercom, którzy nie otrzymali żadnych darowizn lub wartość dokonanych na ich rzecz darowizn jest niższa od darowizn pozostałych spadkobierców.

Przykłady

• Tomasz otrzymał od spadkodawcy dom o wartości 500 000 zł, a w skład spadku wchodzi samochód o wartości 100 000 zł. Przy podziale majątku okazuje się, że udział Tomasza wyczerpuje darowizna, więc całość spadku przypada drugiemu spadkobiercy, Adamowi. Otrzymanie darowizny przez Tomasza wyłącza go od dalszego udziału w spadku, co zapewnia, że Adam nie pozostaje bez żadnych korzyści majątkowych.
•  Anna, wdowa po spadkodawcy, otrzymała dom o wartości 300 000 zł, a do spadku weszło 100 000 zł. Podział w proporcjach zakłada doliczenie darowizny, co wyczerpuje schedę Anny, a pozostały majątek przechodzi na syna Piotra. Taki sposób podziału ma zapobiec sytuacji, gdzie jeden spadkobierca, otrzymując darowiznę za życia spadkodawcy, mógłby dodatkowo dziedziczyć.

Zaliczenie darowizn na schedę spadkową a odpowiedzialność za długi spadkowe

Zaliczenie darowizn na schedę spadkową wpływa wyłącznie na rozliczenia między spadkobiercami i nie zmienia odpowiedzialności za długi spadkowe wobec wierzycieli. Jeśli spadkobierca uzyskał darowiznę przewyższającą jego udział, to mimo braku uprawnienia do dalszych korzyści z majątku spadkowego, nadal ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe do wysokości swojego udziału. Może to skutkować sytuacją, gdzie bardziej korzystne dla obdarowanego jest odrzucenie spadku, co zwalnia go z obowiązku spłaty długów, a darowizna, jaką otrzymał za życia spadkodawcy, nie wchodzi do masy spadkowej.

Przykład

• Tadeusz, który otrzymał darowiznę samochodu o wartości 60 000 zł, dziedziczy wspólnie z Bartoszem działkę gruntu o wartości 50 000 zł oraz dług konsumpcyjny 40 000 zł. Zaliczenie darowizny wyczerpuje udział Tadeusza, co oznacza, że Bartosz otrzyma całą działkę, ale obaj bracia pozostają odpowiedzialni za długi spadkowe w proporcji do ich pierwotnych udziałów. W takim przypadku, odrzucenie spadku przez Tadeusza mogłoby zwolnić go z odpowiedzialności za długi.

Podsumowanie

Wystąpienie z wnioskiem o zaliczenie darowizn na schedę spadkową przy sądowym dziale spadku stanowi gwarancję sprawiedliwego podziału majątku pomiędzy spadkobierców. Istotne jest, że sąd dokonanych darowizn nie weźmie pod uwagę z urzędu. Spadkobiercom, którzy nie otrzymali żadnych darowizn powinno zależeć na tym, aby wszelkie darowizny poczynione na rzecz pozostałych spadkobierców zostały zaliczone na schedę spadkową. Pamiętać należy, że zaliczenie darowizn nie wpływa na odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe. Jeśli dokonane darowizny spowodują, że ich zaliczenie spowoduje przekroczenie udziału w spadku, a w spadku znajdują się również długi, warto rozważyć uprzednie odrzucenie spadku.

radczyni prawna dr Martyna Komarowska-Horosz

Źródło: J. Bieluk, Rozliczenia związane ze spadkiem. Powołanie do spadku, zachowek, odpowiedzialności za długi spadkowe, dział spadku. Komentarz praktyczny z orzecznictwem. Wzory pism procesowych, Warszawa 2022.