Czy testament można podważyć?

Możliwość sporządzenia testamentu wynika ze swobody testowania. Zdarzają się jednak sytuacje, w których testament może budzić poważne wątpliwości spadkobierców, na przykład z powodu złego stanu zdrowia spadkodawcy w dniu jego sporządzenia czy decyzji o przepisaniu całego majątku na rzecz osoby obcej. W odpowiedzi na takie sytuacje, ustawodawca uregulował kwestie przesłanek nieważności testamentu.

Przyczyny nieważności testamentu

Testament stanowi czynność prawną i może zostać uznany za nieważny w przypadku, jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• pod wpływem groźby.

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Nieważność może zostać również stwierdzona z powodu braku zachowania wymagań formalnych testamentu, np. sporządzenie testamentu w formie wydruku komputerowego. Również sfałszowanie testamentu prowadzić będzie do jego nieważności, przy czym dopuszczenie się fałszerstwa przez spadkobiercę prowadzić będzie również do niegodności dziedziczenia. Nie wyłącza to dalszej odpowiedzialności karnej.

Zarzut nieważności testamentu

Zarzut nieważności testamentu musi zostać podniesiony przez osobę mającą w tym interes, która uważa, że akt ostatniej woli, będący podstawą dziedziczenia, jest nieważny. Ciężar wykazania nieważności testamentu spoczywa na osobie, która ten testament kwestionuje. W praktyce najczęściej podnoszonym zarzutem jest zarzut nieważności testamentu sporządzonego w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Co to oznacza w praktyce?

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

W literaturze wskazuje się na następujące okoliczności, których wystąpienie świadczy o tym, że testator miał dostateczną świadomość tego, co czyni:

• zrozumienie natury dokonywanej czynności i jej skutków;
• świadomość wielkości majątku będącego przedmiotem dyspozycji;
• rozeznanie co do osób mogących być potencjalnymi spadkobiercami oraz
• możność racjonalnego zaplanowania rozrządzeń swoim majątkiem.

Oświadczenie woli testatora jest swobodne, jeżeli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi, mającymi charakter chorobowy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania.

Dowody

Dopuszczalne są wszystkie środki dowodowe. Ich znaczenie zależy od tego, która z wad oświadczenia woli jest podstawą twierdzenia o nieważności testamentu. Najczęściej spotykanymi dowodami są: dokumentacja medyczna, zeznania świadków czy opinie biegłych.

Jeżeli testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, notariusza sporządzającego testament trzeba powołać na świadka. Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Powzięcie przez notariusza wątpliwości co do rozeznania testatora powinno prowadzić do odmowy dokonana czynności.

Podsumowanie

Udowodnienie nieważności testamentu z powodu sporządzenia go przez spadkodawcę w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo utrudnione, jednak możliwe. Osoba, która chce testament podważyć, musi przedstawić dostateczne dowody potwierdzające, że w danej sytuacji testament jest nieważny.

aplikantka radcowska Aneta Okurowska

Źródła:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061)

Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. z 2024 r. poz. 1001)

1. Osajda [w:] K. Osajda (red. serii) W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2024, Legalis, art. 945
2. Załucki [w:] M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2023, Legalis, art. 945
3. Wierciński, Sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli w praktyce notarialnej, LEX dostęp z dnia 25.07.2024 r.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 115/11, Legalis nr 429215