Czy osoby w związku partnerskim mogą po sobie dziedziczyć?

Polskie prawo spadkowe określa dwie możliwe formy dziedziczenia – ustawowe oraz testamentowe. Spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na sześć grup, jednakże w żadnej z nich nie znalazł się partner lub partnerka spadkodawcy. Póki co, partnerzy w prawie spadkowym to osoby obce. 

Prawo spadkowe nie przewiduje instytucji konkubinatu czy też związku partnerskiego – nieformalnego, dlatego w świetle jego regulacji osoby tworzące taki związek są sobie obce. Jedynym rozwiązaniem pozwalającym na dziedziczenie przez żyjącego partnera lub partnerkę jest pozostawienie ważnego testamentu, w którym drugi partner lub partnerka zostanie powołany do dziedziczenia. Zwracam jednak uwagę, że dziedziczenie to nie jedyna droga do przekazania dorobku życia najbliższej osobie.

Partnerzy jako spadkobiercy testamentowi są obciążeni zapłatą zachowku

W Polsce przyjęto pierwszeństwo dziedziczenia testamentowego. Osoba wskazana przez spadkodawcę w testamencie dziedziczy, czyli nabywa prawo do majątku zmarłej osoby. Testament nie zabezpiecza jednak w całości majątku spadkodawcy. Uprawnieni spadkobiercy ustawowi, czyli zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, mają do spadkobiercy testamentowego roszczenie o zachowek. Mogą żądać zapłaty kwoty odpowiadającej wartości dwóch trzecich albo jednej drugiej udziału w spadku, który przypadałby im w dziedziczeniu ustawowym.

W wyjątkowych okolicznościach spadkodawca w testamencie może pozbawić uprawnionych zachowku, czyli w przypadku:

• postępowania wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuszczenia się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywego niedopełniania względem niego obowiązków rodzinnych.

Partnerzy jako spadkobiercy testamentowi zapłacą wysoki podatek od spadku

Partner lub partnerka są względem siebie osobami obcymi także według przepisów o podatku od spadku. Osoby w tzw. zerowym kręgu dziedziczenia, czyli m.in. małżonek, zstępni, wstępni i rodzeństwo, nie zapłacą żadnego podatku od otrzymanego spadku, jeżeli w terminie 6 miesięcy zgłoszą do Urzędu Skarbowego nabycie majątku spadkowego.

Partner lub partnerka są natomiast w trzeciej grupie podatkowej, która płaci najwyższy podatek. Kwota wolna od podatku to tylko 5 733 zł. Jeżeli wartość spadku przekroczy kwotę 23 665 zł, podatek będzie wynosił 3 313, 20 zł oraz aż 20% nadwyżki ponad 23 665 zł.

Przykład

Anna i Piotr pozostawali w związku partnerskim. Oboje sporządzili testamenty notarialne, w których powołali się wzajemnie jako wyłącznych spadkobierców. Piotr zmarł. Anna jako spadkobierczyni testamentowa odziedziczyła spadek, czyli dom, samochód i udziały w spółce z o.o. W spadku nie było żadnych długów. Łączna wartość spadku wyniosła 2.000.000 zł. Anna zapłaci podatek od spadku w wysokości 397 603,10 zł.

Partnerzy mogą zamieszkiwać przez pewien czas w mieszkaniu spadkodawcy

Nawet jeżeli spadkodawca nie pozostawi ważnego testamentu, to nie wyklucza to możliwości ubiegania się przez partnera o przysługujące mu uprawnienia z tytułu bycia osobą bliską, czy osobą pozostającą z nim faktycznie we wspólnym pożyciu. Osoba bliska może korzystać przez trzy miesiące liczone od dnia śmierci spadkodawcy z mieszkania i urządzeń domowych, o ile mieszkała z nim do dnia jego śmierci.

Z kolei osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu ze zmarłym najemcą ma możliwość wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym. Co do zasady zarówno orzecznictwo, jak i doktryna precyzuje, że osoby pozostające w związku nieformalnym kwalifikuje się, jako osobę bliską. Należy jednak pamiętać, że w przypadku sporu ostatecznie ta decyzja należy do sądu po rozpatrzeniu indywidualnych okoliczności faktycznych.

W przypadku śmierci partnera lub partnerki można wystąpić z roszczeniem do jego spadkobierców o zwrot nakładów poczynionych na majątek zmarłego partnera lub partnerki w czasie trwania związku, np. remont mieszkania należącego do tego partnera.

Podsumowanie

Aktualnie nie ma innej możliwości dziedziczenia po sobie przez osoby tworzące związek nieformalny, niż pozostawienie ważnego testamentu. W przypadku braku testamentu, pomimo tego, że niejednokrotnie partnerzy pozostają w długoletnim związku i są związani więzią emocjonalną, fizyczną oraz gospodarczą, to nie są w żadnej grupie spadkobierców ustawowych. Sporządzenie testamentu nie rozwiązuje wszystkich problemów. Najbliższa rodzina spadkodawcy, która byłaby powołana do spadku z mocy ustawy, może żądać od żyjącego partnera lub partnerki, dziedziczącego jako spadkobierca testamentowy, zapłaty zachowku. Ponadto partnerzy dziedziczący testamentowo są osobami obcymi w przepisach o podatku od spadków i darowizn, zapłacą więc podatek według najwyższej stawki.

Nie znaczy to jednak, że osoby żyjące w związkach partnerskich nie mogą zabezpieczyć wspólnego majątku na wypadek śmierci jednego z partnerów. Póki nie ma uregulowań ustawowych, które zabezpieczą interesy partnerów pozostających w związkach nieformalnych, warto skorzystać z już istniejących rozwiązań, niekoniecznie z obszaru prawa spadkowego. Dzięki odpowiedniemu planowaniu można osiągnąć cel partnerów. Istniejące konstrukcje prawne pozwalają na przekazanie po śmierci nieuszczuplonego dorobku życia najbliższej osobie.

radczyni prawna, dr Martyna Komarowska-Horosz