Czy wnuk musi zaliczyć na schedę spadkową darowiznę, którą otrzymał jego dziadek?

Gdy dziedziczy kilku spadkobierców, powstaje wspólność majątku spadkowego, która trwa aż do momentu jego podziału w ramach postępowania o dział spadku. Majątek uzyskany po śmierci spadkodawcy jest częścią schedy spadkowej, do której – w braku wyłączenia – zalicza się również otrzymane darowizny. Czy wnuk ma obowiązek rozliczyć się za darowiznę, którą otrzymał jego zmarły dziadek? Czy, niezależnie od tego, czy darowizna stanowiła realne przysporzenie dla wnuka, jej wartość powinna być w całości zaliczona na schedę spadkową? 

Przykład z życia wzięty

Kazimierz i Anna pozostawali w związku małżeńskim. Anna zmarła w 2003 r., natomiast Kazimierz – w 2016 r. Kazimierz i Anna pozostawili po sobie troje dzieci – Martę, Renatę i Jana. Jan otrzymał nieruchomość od rodziców w formie darowizny. Jan zmarł w 2000 r.

Kazimierz sporządził w 2015 r. testament, mocą którego wydziedziczył i jednocześnie wyłączył od dziedziczenia syna Jana – Piotra. Piotr miał syna Marka. Wszczęto postępowanie o dział spadku po Kazimierzu. Córki zmarłego Kazimierza domagają się zaliczenia na schedę spadkową darowiznę dokonaną na rzecz Jana (dziadka Marka). Czy żądanie Marty i Renaty jest uzasadnione?

Zaliczenie darowizny na schedę spadkową

Zbliżony stan faktyczny analizował w niedawnym czasie Sąd Najwyższy. Sąd orzekł, że darowaną nieruchomość należy w całości zaliczyć na schedę spadkową. Stosownie bowiem do art. 1041 k.c., dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego. Czyli innymi słowy, wnuk musi zaliczyć na schedę spadkową darowiznę, którą jego dziadek otrzymał od spadkodawcy, chyba że podlegała ona zwolnieniu od obowiązku zaliczenia.

Czy darowizna powinna zostać zaliczona w całości czy części?

W sprawie pojawił się kolejny problem. Hipotetyczny Marek miał bowiem wątpliwości, czy powinien zaliczyć na schedę spadkową całą wartość darowanej nieruchomości, czy tylko jej część. Do spadku po obdarowanym został bowiem powołany tylko w ułamkowej części. Sąd Najwyższy stwierdził, że w rozliczeniach bierze się pod uwagę konkretną wartość darowizny. To właśnie ta wartość określa kwotę podlegającą zaliczeniu na schedę spadkową. Zdaniem Sądu, nie ma znaczenia, ile Marek rzeczywiście zyskał na darowiźnie, którą jego dziadek otrzymał. Ważne jest to, co zostało darowane, a nie jak to wpłynęło na majątek Marka i czy rzeczywiście się na tym wzbogacił.

Podsumowanie

Przedstawiona sprawa jest bardzo ciekawa z punktu widzenia prawa spadkowego. Sąd Najwyższy potwierdził, że nieruchomość darowaną na rzecz dziadka należy zaliczyć na schedę spadkową w trakcie postępowania o dział spadku z udziałem wnuka. Nie ma znaczenia rzeczywista wartość przysporzenia i czy wnuk faktycznie wzbogacił się na nieruchomości otrzymanej przez jego dziadka. Taka interpretacja Sądu podkreśla znaczenie dokonanych darowizn. Chroni interesy wszystkich zainteresowanych stron, nawet jeżeli z punktu widzenia niektórych z nich, nie jest to sprawiedliwe.

radczyni prawna Aneta Okurowska

Źródła:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061)

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2024 r., sygn. akt II CSKP 1989/22, LEX nr 3732445.