Spadek pusty, ale były darowizny. Jak liczyć przedawnienie roszczenia o zachowek?
Zasadą jest, że do zapłaty zachowku zobowiązany jest spadkobierca testamentowy. Zdarzają się jednak sytuacje, w których spadkodawca cały majątek rozdysponuje w drodze darowizn, a wartość majątku spadkowego jest równa zeru. W takiej sytuacji zapłacić zachowek powinien obdarowany. Jak wówczas liczyć termin przedawnienia roszczenia o zachowek?
Przyjmijmy następujący stan faktyczny. Jan ma żonę Elwirę i dwoje dorosłych dzieci – córkę Asię oraz syna Adama. W drodze umowy darowizny zawartej 20 kwietnia 2018 r. przepisał cały swój majątek – 3 mieszkania i nieruchomość rolną, na swoją córkę Asię. Żona i Adam nie otrzymali od Jana za życia żadnych darowizn. Jan zmarł 2 lutego 2019 r. Elwira złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku 2 lipca 2020 r. Sąd stwierdził, że spadek po Janie, na podstawie ustawy, odziedziczyła żona i dwoje dzieci. Jednak majątek spadkowy był równy zeru, gdyż wszystko otrzymała córka Asia w drodze umowy darowizny z 20 kwietnia 2019 r. Elwira i Jan mają roszczenie o zachowek w stosunku do Asi, jednak czy nie uległo ono już przedawnieniu?
Jak ustalić początek terminu przedawnienia?
Ustawodawca nie przewidział przepisu regulującego przedawnienie roszczenia o zachowek w przypadku, gdy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym tj. gdy spadkobierca ustawowy dochodzi roszczenia o zachowek przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu powołanemu do spadku, gdy majątek spadkowy był równy zeru. Przepis art. 1007 § 2 KC odnosi się wyłączenie do roszczeń przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku m.in. z tytułu otrzymanych od spadkodawcy darowizn. W takich przypadkach termin przedawnienia wynosi 5 lat od daty śmierci spadkodawcy. Przyjmuje się jednak, że w analizowanym przez nas stanie faktycznym należy stosować art. 1007 § 2 KC w drodze analogii. Początkiem terminu przedawnienia jest zatem data śmierci spadkodawcy. Wobec tego bieg terminu przedawnienia rozpoczął się 2 lutego 2019 r.
Jak ustalić koniec terminu przedawnienia?
Termin przedawnienia wynosi 5 lat. Jednak zgodnie z art. 118 zd. 2 KC koniec terminu przedawnienia przypadnie na ostatni dzień roku kalendarzowego. Wobec tego w przedstawionym stanie faktycznym koniec terminu przypadłby na 31 grudnia 2024 r.
Czy złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku ma znaczenie dla biegu terminu przedawnienia?
Złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy przerywa bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy ustawowego. W orzecznictwie podkreślono, że odnosi się to wyłącznie do roszczenia o zachowek spadkobiercy ustawowego powołanego do dziedziczenia z ustawy przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu, a więc do roszczenia, które zostało przedstawione w naszej sprawie. Wobec tego, złożenie przez Elwirę 2 lipca 2020 r. wniosku o stwierdzenie nabycia spadku przerwało bieg terminu jej roszczenia o zachowek.
Jeżeli zatem spadkodawca rozdysponuje swoim całym majątkiem w drodze darowizn, uprawnieni do zachowku spadkobiercy ustawowi powinni mieć na uwadze opisane powyżej zasady. Wniesienie pozwu o zapłatę zachowku po upływie terminu przedawnienia może skutkować przegraniem sprawy w całości.
Źródła:
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny,
– wyrok Sądu Najwyższego z 7 lipca 2021 r., III CSKP 107/21,
– uchwała Sądu Najwyższego z 10 października 2013 r., III CZP 53/13.
