Zmiana postanowienia spadkowego. Kiedy i kto może złożyć wniosek?

Stwierdzenie nabycia spadku przez określoną osobę wiąże się z domniemaniem, że jest ona rzeczywistym spadkobiercą. Istnieje jednak możliwość zakwestionowania tego domniemania w ramach postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Proces ten ma na celu wykazanie, że osoba wskazana w wcześniejszym postanowieniu jako spadkobierca faktycznie nie jest uprawniona do spadku lub że jej udział w spadku został błędnie określony.

Kto może złożyć wniosek o zmianę postanowienia spadkowego?

Wniosek o zmianę postanowienia może złożyć:

• uczestnik pierwszego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku,
• każda inna osoba zainteresowana sprawą, np. wierzyciel spadku, zapisobiorca, nabywca spadku, kurator spadku czy wykonawca testamentu.

Zgodnie z doktryną, pojęcie „interesu” do złożenia takiego wniosku powinno być rozumiane szeroko i nie ograniczać się jedynie do interesu prawnego. Niemniej jednak, Sąd Najwyższy podkreśla, że zbyt szerokie dopuszczenie do składania takich wniosków mogłoby prowadzić do nieuzasadnionej ingerencji w relacje rodzinne i majątkowe osób trzecich (IV CKN 470/00).

Ograniczenia dla uczestników pierwszego postępowania

Dla osób, które brały udział w pierwszym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, ustawodawca wprowadził istotne ograniczenia. Zgodnie z art. 679 § 1 KC, uczestnik pierwszego postępowania może żądać zmiany postanowienia jedynie wtedy, gdy opiera się na nowych podstawach, których nie mógł podnieść wcześniej, a wniosek składa w ciągu roku od momentu, w którym uzyskał możliwość powołania się na te nowe okoliczności.

Praktyczne zastosowanie przepisów

W praktyce oznacza to, że uczestnik pierwszego postępowania musi opierać się na faktach i dowodach, które były poza jego zasięgiem podczas pierwotnego postępowania. Ma on również tylko rok na złożenie wniosku. Takie ograniczenia nie dotyczą jednak osób, które nie były uczestnikami pierwotnego postępowania.

Cel ograniczeń

Jak wskazuje Sąd Najwyższy, celem tych ograniczeń jest ochrona stabilności porządku dziedziczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem. Strona wnosząca o zmianę postanowienia musi wykazać, że nowe fakty i dowody były obiektywnie niemożliwe do powołania w poprzednim postępowaniu. Sąd wyraźnie zaznacza, że postępowanie o zmianę postanowienia spadkowego nie może być narzędziem do naprawy skutków bezczynności lub błędów uczestnika wcześniejszego postępowania.

Podsumowanie

Postępowanie o zmianę postanowienia spadkowego stanowi mechanizm korygowania błędów w ustaleniu spadkobiercy lub jego udziału. Warto jednak pamiętać, że uczestnicy pierwszego postępowania są ograniczeni co do terminu oraz możliwości przedstawienia nowych dowodów. Ograniczenia te nie dotyczą jednak osób spoza kręgu uczestników pierwotnego postępowania.

 radczyni prawna, dr Martyna Komarowska-Horosz

Źródła:

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1550);
• Postanowienie SN z dnia 1.06. 2000 r., IV CKN 470/00, Legalis nr 278017;
• Postanowienie SN z 13.05.2024 r., I CSK 791/23, LEX nr 3714348;
• M. Kuchnio [w:] O. M. Piaskowska (red.) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art.506–1217. Tom II, Warszawa 2024, art. 679, dostęp: LEX;
• K. Flaga-Gieruszyńska, A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 12, Warszawa 2024, art. 679, dostęp: Legalis.