Czy każdy spadkobierca ustawowy może dochodzić zachowku?

Zachowek to roszczenie pieniężne, które przysługuje osobom najbliższym spadkodawcy, gdy nie otrzymały należnego im udziału w spadku. Jednak nie każdy spadkobierca ustawowy może żądać zachowku po zmarłym. Kto więc ma prawo do zachowku?

Jaka jest wysokość zachowku?

Zachowek przysługuje osobom uprawnionym tylko wtedy, gdy nie otrzymały od spadkodawcy należnej wartości w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. 

Zachowek wynosi:

– dwie trzecie wartości udziału w spadku spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jeśli zstępny uprawniony jest małoletni,

– połowę wartości udziału spadkowego w pozostałych przypadkach.

Kto jest uprawniony do zachowku?

Kodeks cywilny wskazuje trzy grupy osób uprawnionych do zachowku:

1. zstępni spadkodawcy, czyli dzieci, wnuki, prawnuki itd.,
2. małżonek spadkodawcy, czyli osoba, która była z nim w związku małżeńskim w chwili jego śmierci,
3. rodzice spadkodawcy.

Pozostałe osoby z najbliższej rodziny, nawet jeżeli należą do grona spadkobierców ustawowych, takie jak rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, dziadkowie, nie mają prawa do zachowku.

Przykład

Grażyna nie miała dzieci, ani małżonka. Na starość opiekowała się nią siostrzenica Alicja, która była jej jedyną żyjącą krewną, też jedyną spadkobierczynią ustawową. Było dla Alicji oczywiste, że po śmierci Grażyny odziedziczy jej majątek, w tym mieszkanie w centrum Warszawy, do którego chciała się przeprowadzić z rodziną. Po śmierci Grażyny okazało się, że w testamencie notarialnym jako jedynego spadkobiercę Grażyna powołała schronisko dla zwierząt, z którym była bardzo związana za życia. Alicja nie otrzymała żadnego zapisu zwykłego, ani windykacyjnego. Schronisko dla zwierząt spadek przyjęło i sprzedało mieszkanie za 2 miliony zł. Alicja nie ma żadnych praw do tych pieniędzy. Nie może dochodzić od schroniska zapłaty zachowku, ponieważ nie należy do grona osób do tego uprawnionych. 

Także osoby pozostające w nieformalnych związkach, nie mają uprawnienia do zachowku po zmarłym partnerze/partnerce. Nie mogą także dziedziczyć na podstawie ustawy.

Przykład

Anna i Paweł pozostawali w nieformalnym związku. Wspólnie mieszkali w mieszkaniu należącym do Anny. Żadne z nich nie sporządziło testamentu. Pozostawali w konflikcie z rodzicami Anny z powodu braku zawarcia małżeństwa. Anna zmarła w wypadku samochodowym. Do spadku po niej zostali powołani jej rodzice na podstawie ustawy. Rodzice Anny sprzedali należące do niej mieszkanie za 500 tys. zł. Paweł otrzymał wezwanie do opuszczenia mieszkania pod rygorem wszczęcia eksmisji. Paweł musi opuścić mieszkanie, nie ma do niego żadnych praw. Nie ma także uprawnienia do żądania zachowku w postaci roszczenia pieniężnego od rodziców Anny.

Podsumowanie

Nie każdy spadkobierca ustawowy ma uprawnienie do żądania zachowku. Ustawodawca przyznał to prawo jedynie najbliższej rodzinie spadkodawcy – jego zstępnym, małżonkowi i rodzicom.

dr Martyna Komarowska-Horosz, radca prawny

Źródło:

ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny